‘Ze kiezen niet voor de weg van de minste weerstand. Geven niet toe aan de haat. Weigeren te wanhopen.’ Profeten dus. Mensen zoals ieder ander, maar die geïnspireerd raakten – door onrecht waar ze getuige van waren, of door bijbelverhalen. Theoloog Kees van Ekris, presentator van de podcastserie Moderne Profeten en schrijver van het gelijknamige boek, over mannen en vrouwen die niet zozeer helden waren, ‘maar eerder werkelijk mens’.
We kunnen er zo’n schreeuwende behoefte aan hebben, zowel in onze kleine wereld van familie en werk, maar ook in breder verband van kerk en samenleving. Iemand met natuurlijk gezag, die opstaat en de vraag opwerpt: Wat drijft ons? Zijn we wel goed bezig?
In acht afleveringen worden evenzovele moderne profeten belicht, zoals Martin Luther King en Dietrich Bonhoeffer, bisschop Muskens en Angela Merkel. Ze putten uit christelijke bronnen en kwamen daar rond voor uit.
Waar haalden ze het lef vandaan? Blijkbaar is een gevarieerd publiek nieuwsgierig naar het antwoord op die vraag, want de podcast vindt aansluiting bij een brede groep luisteraars. Van Ekris: ‘Lokale en landelijke politici op zoek naar christelijke bezieling voor hun werk, leidinggevenden in bedrijven, kringen en catechesegroepen in kerken. Allerlei soorten mensen die zich op een bepaalde manier getroost voelen door de levens van deze opmerkelijke tijdgenoten.’
Muziekfragmenten en historische opnamen voorzien de profeten van context; de techniek werd verzorgd door de EO. Een beetje een avontuur was het wel, deze vorm van storytelling: ‘Je moet ruim een half uur lang de aandacht vasthouden.’ Dat blijkt dus te kunnen. ‘Het mooiste compliment – daar krijg ik echt een grote glimlach van op mijn gezicht – is het feit dat de serie ook bij twintigers in de smaak valt. Opleidingsniveau speelt daarbij geen rol. De kapster luistert er naar, evenals de student. Ik hoorde van iemand die met het gezin een lange autorit moest maken, de podcast opzette en tot zijn verbazing merkte dat het stil werd op de achterbank. En een collega heeft de serie gebruikt op catechisatie.’
Zo – als catechisatieproject – was het aanvankelijk bedoeld. Van Ekris speelde al lang met de gedachte ‘iets’ te doen met moderne profeten. In 2018 promoveerde hij op het profetische element in de prediking. Hij bestudeerde daarvoor oppreken van onder meer Desmond Tutu, Dietrich Bonhoeffer en Martin Luther King. Van laatstgenoemde heeft hij ‘een zomer lang preken beluisterd.’
Een heilig moeten
Is een (moderne) profeet zich altijd bewust van zijn of haar bijzondere rol? Van Ekris denkt eerder dat een profeet zich juist níet als zodanig ziet. ‘Afgezien van Tutu, die lang geleefd heeft, hebben ze zelf trouwens weinig meegekregen van de receptie van hun optreden. King was bovendien bij leven helemaal niet zo geliefd. Dat er later een Martin Luther Kingdag zou worden uitgeroepen, had hij echt niet kunnen voorzien.’
Nog meer kenmerken? ‘Profeten hebben een bescheidenheid, een soort huiver, een bewustzijn ook van hun eigen tekort. Bij de bijbelse profeten zie je dat ze altijd gedreven zijn door een bepaalde waarheid. Een heilig moeten. Vergelijk het met Van Gogh, hij móest zo schilderen. Of zijn stijl nu herkend werd of niet, hij kon niet anders. Er is bij profeten over het algemeen ook sprake van een zekere woede. En profetische stemmen hebben vaak ook iets narrigs.’
Dat laatste typeerde bijvoorbeeld bisschop Tiny Muskens. Hij was goed in ontregelen, provoceren (wie arm was en honger leed, mocht van onze lieve Heer een broodje wegpakken), en ook in observeren. ‘Een man van God, die altijd met allerlei mensen praatte. Hij inspireerde zowel christenen als niet-christenen.’ Waarmee ook meteen duidelijk is dat deze podcastserie zich niet alleen richt op de eigen ‘achterbannen’ van de diverse profeten; ook anderen laten zich door hen inspireren. ‘Ik denk dat dat ook wel per profeet verschilt, niet iedereen hoeft zich in alle acht mensen te herkennen.’ Zelf heeft hij geen speciale voorkeur voor een van ‘zijn’ profeten. ‘In elk portret kan ik me verliezen.’
‘Je laten verrassen’
Kun je anno 2022 mensen aanwijzen die potentiële profeten zijn? Van Ekris zou zo snel geen naam kunnen noemen, maar dat betekent niet dat schraalheid op dit punt typisch iets is van onze tijd. ‘Het profetische van iemand besef je bijna altijd pas achteraf’. Later besef je dat iemand de dingen al eerder doorzag. Maar ik denk dat we voor het profetische niet altijd naar het grootse moeten kijken. Profetische momenten gebeuren ook in bedrijven, op ministeries, op scholen, als keuzes gemaakt moeten worden, als mensen opkomen voor wie geen stem heeft, durven zeggen wat weggemoffeld wordt. Kees van Ekris wijst op ‘lokale predikanten, die op gemeentelijk niveau profetische woorden spreken, iets dat gezegd moest worden in de gemeente, soms zonder dat je het precies zelf doorhebt.’ Gewoon ’s zondags goed luisteren dus, is zijn advies. ‘Lokale kleine incidenten – je moet ze leren zien, leren begrijpen. En je laten verrassen en inspireren.’
Alle informatie, zowel over de podcast als het boek Moderne Profeten, is hier te vinden.
Tekst: Anneke Verhoeven. Foto: Wouter Muskee