‘We waren losgeslagen stieren die niet zagen wat goed was voor onszelf, onze gezinnen en onze mensen. En tóch heeft God in die diepe dalen geleid.’ Hoe twee broers elkaar compleet kwijtraakten en weer terugvonden door… een Bijbelpodcast.
Het is een prachtige dag als we op weg gaan naar Urk. De autorit voert ons via de A6 door de polder, langs de IJsselmeerdijk en over de Ketelbrug. Onze eindbestemming is Hartman Installatie, het bedrijf dat Sander en Arjan Hartman vorig jaar van hun vader, Ben Hartman, overnamen.
Het familiebedrijf omvat twee locaties waar in totaal 55 medewerkers de klanten voorzien van moderne installaties voor het verwarmen, verkoelen, ventileren en verduurzamen van hun huis of bedrijfspand. De broers geven er gezamenlijk leiding, Sander (40) als algemeen directeur en Arjan (38) als commercieel directeur. ‘Als je er van de buitenkant tegenaan kijkt, dan denk je: dat is écht een mooi verhaal’, zegt Sander. ‘Maar het is ook een worsteling geweest. Dat is het eerlijke verhaal.’
Als je hen samen ziet – ontspannen houding, open blik – kun je je er niks bij voorstellen, maar de broers voerden onderling een jarenlange, bittere machtsstrijd. Die begon toen ze allebei in het bedrijf van hun vader gingen werken. Sander: ‘Het dieptepunt was dat we tegenover elkaar stonden om op de vuist te gaan. Waar onze kinderen bij waren.’
Hoe het begon
Van oorsprong zijn hun ouders geen Urkers maar ‘vreemden’. Ben Hartman kwam op Urk door zijn vader, die een sleepboot had en meewerkte aan de Zuiderzeewerken. Tineke Groen, hun moeder, is afkomstig uit Scheveningen. Arjan: ‘Net als vele Urkers werkte mijn vader doordeweeks op een kotter. Hij was machinist. Mijn moeder voelde zich alleen en vroeg mijn vader of hij aan de wal wilde komen. Toen is mijn vader met installatiewerk begonnen.’
Ben en Tineke zijn gelovige mensen en doen alles in overleg met God. Dat geldt ook voor het besluit om hun eigen installatiebedrijf te beginnen. Arjan herinnert zich dat zijn ouders God telkens danken als ze weer een goed jaar hebben gehad.
Harde leerschool
Toch zijn er niet louter goede herinneringen. Met name Sander heeft een harde leerschool. Sander: ‘Ik moest als puber op de meest ongehoorde tijdstippen mijn bed uitkomen om mijn vader te helpen, terwijl ik wilde blijven liggen of naar de voetbal wilde.’ Het is in deze periode dat Sander weerstand ontwikkelt tegen het idee om in het bedrijf te komen werken. Maar hij weet ook niet goed wat hij dan wél wil. Sander: ‘Mijn pa zei tegen me: “Als je het niet weet, kun je mooi installatietechniek gaan doen. De hoogst mogelijke opleiding.”’ Sander volgt zijn vaders advies en het bevalt hem verrassend goed. Na zijn opleiding gaat hij bij grote installateurs aan de slag. Bij zijn vader werken, wil hij ábsoluut niet.
Na verloop van tijd krijgt Sander in de zomervakanties wel zijn vaders storingstelefoon. Lachend: ‘Ik mocht de storingen voor hem oplossen.’ Tijdens zo’n vakantie komt er een aanvraag voor wat de eerste grote klus van Hartman Installatie zal worden. Sander neemt de opdracht aan zonder dat z’n vader ervan weet. ‘Na de zomervakantie zei ik: “Gefeliciteerd pa, hier heb je je eerste grote klus. Die ga ik in de avonduren voor je uitwerken.”’
Loyaliteitsgevoel
Inmiddels is Arjan, na een aantal omzwervingen, bij het bedrijf aan de slag gegaan als monteur. Hij heeft van kleins af aan een groot loyaliteitsgevoel naar zijn ouders en voelt zich verantwoordelijk om in het bedrijf te helpen. Arjan: ‘We gingen pas naar huis als we klaar waren. Dat harde werken, dat was er ingesleten.’ ‘En perfectie’, zegt Sander. ‘En perfectie’, beaamt Arjan. ‘Als het niet helemaal goed was, dan moest het opnieuw.’
Als Arjan zich realiseert dat het bedrijf van zijn ouders ook zijn bedrijf is, zet hij nóg een tandje bij: ‘Ik ging offertes maken, kansen zien, kijken hoe het beter kon...’ Sander knikt: ‘Daar sluit mijn verhaal op aan, en mijn vaders eigen verhaal ook. Hij wilde het beter doen dan zijn vader en wij wilden het weer beter doen dan onze ouders. Altijd maar beter…’ Sander pakt van zijn bureau een miniatuur-telegraaf (een telegraaf is een communicatiemiddel aan boord van een schip): ‘Er was voor ons maar één manier en dat was full pull, volle kracht vooruit. Iets anders bestond niet.’
Worstelingen
Terug naar het verhaal. Na die eerste grote klus realiseert Sander zich dat er ook voor hem kansen binnen het bedrijf liggen. Hij komt op kantoor werken. Arjan heeft daar gemengde gevoelens bij: ‘Ik dacht: mensen op kantoor kosten geld. Die leveren niks op.’ Sander: ‘Met die lat in mijn nek begon ik. Ik ging ook álles geven. En toen begonnen de worstelingen.’ De broers kijken elkaar aan. ‘We begonnen aan een kaderloze ratrace’, zegt Sander. ‘Alles moest vandaag. Avonden hebben we hier doorgebracht. Het bedrijf groeide en daarmee ook de verantwoordelijkheden, de mensen, de complexiteit...’ Arjan: ‘Successen, daar stonden we heel kort bij stil. Want de lat ging automatisch méé de lucht in.’
Met zijn ouders clasht Sander over de koers van het bedrijf: ‘Ik dacht: zó moet het. En ze moeten gewoon luisteren naar wat ik zeg, want ik ben de beste. Arjan is de beste monteur, die wint landelijke monteurswedstrijden, en ik ben de beste op kantoor. Daar ging ik hard in.’
Ook tussen de broers ontstaat een conflict, dat diepgaander wordt naarmate het bedrijf groeit. Ze belanden in een machtsstrijd. Arjan vat die samen: ‘Wie verdient het meeste, wie heeft de beste visie, wie is de baas? Wie is de beste zoon?’ Sander knikt: ‘Geld en macht speelden een hele grote rol. En dat is zó ver weg bij de voeten van Jezus.’
Even zijn de broers stil, in gedachten verzonken. Dan zegt Sander: ‘We waren losgeslagen stieren die niet zagen wat goed was voor onszelf, onze gezinnen en onze mensen. En tóch was God er in die diepe dalen ook bij.’ Hun ouders en oma bidden voor hen, maar niemand kan hen terugroepen. Sander: ‘Iedereen stond er onmachtig omheen. En het dal werd zwarter en zwarter… We hebben héél wat bedrijfsadviseurs en mediators versleten.’ Arjan: ‘Met núl effect.’
Gebroken
In een ultieme poging om tot elkaar te komen, besluiten de broers naar een hutje op de hei te gaan. Het wordt een boerderij in Rheeze, een gehucht achter Ommen. Omdat ze niet goed weten waar ze moeten beginnen, stelt Sander voor om naar de Bijbelpodcast ‘Eerst Dit’te luisteren. Maar dat wil Arjan niet, wars van vrome praatjes als hij is. In het gesprek dat volgt, gaat het wéér verkeerd. De broers maken elkaar voor van alles uit en vinden allebei dat de ander veranderen moet. Uiteindelijk wordt het stil. Ze weten niet meer hoe ze verder moeten.
Arjan: ‘Sander stelde opnieuw voor om naar ‘Eerst Dit’ te luisteren. Met veel weerstand zei ik: “Zet maar aan dan.” Kees van Ekris sprak over macht die gedisciplineerd moet worden en het erkennen van je fouten. En in één keer werden we, hoe moet ik dat omschrijven…’ ‘Gebroken’, zegt Sander direct. Arjan: ‘Ja, ik denk dat dat het beste woord is: gebroken. We moesten allebei huilen, we waren zo enorm vermoeid. Het voelde als een verlossing.’ Sander: ‘Gebroken door een preek van ‘Eerst Dit'... Wie kan dat geloven?’
Proces
Na Rheeze is een nieuw begin mogelijk. Arjan: ‘Omdat er ruimte ontstond tussen ons twee, in positieve zin, ging er minder energie naar ruzie, waardoor het bedrijf een boost kreeg. We zijn taken gaan verdelen en hebben elkaars kwaliteiten benoemd.’ De broers kopen zelfs een visbootje waarmee ze regelmatig samen gaan vissen. Het kost echter inspanning om de oude manier van werken los te laten. Sander: ‘Daar waren we niet een-twee-drie vanaf, we moesten er echt mee aan het werk.’ Ze treffen een coach die blootlegt hoe de problemen zijn ontstaan. Het proces werkt ook door in het privéleven van de broers en hun familie. ‘Het kwam allemaal boven water, al het oude verdriet’, zegt Sander. ‘Dat deed pijn, maar het heeft ons wel gebracht waar we nu staan.’ Arjan: ‘We hebben tegen elkaar gezegd: samen werken, samen leven is niet altijd even makkelijk. Het is ook een worsteling. Maar wij komen altijd weer boven.’ Sander: ‘Wij worstelen, God redt.’
Tikkie terug
In 2022 draagt Ben Hartman het bedrijf over aan zijn zoons. Hij geeft hun een miniatuur-telegraaf cadeau en vertelt het verhaal van zijn vader, opa Hartman, met de sleepboot waarop Ben voer als jonge machinist. Sander: ‘Omdat de concurrenten altijd sneller gingen, dacht mijn pa: ik ga full pull. En mijn opa zei dan: “Niet full pull, jongen, maar een tikkie terug. Dat is beter voor de motor.” Toen braken Arjan en ik weer, want onze vader heeft ons altijd geleerd…’ ‘Full pull!’, zegt Arjan. Sander ontroerd: ‘En nu zei hij: “Jongens, weet je wat eigenlijk beter voor ons is? Een tikkie terug.’ Even is het stil. Dan zegt Arjan: ‘Dat is mooi toch?’ Sander: ‘Dat is grandioos.’
Eerst Dit is de gratis Bijbelpodcast van de EO en IZB. De aflevering waarover Sander en Arjan vertellen, is die van maandag 1 april 2019.
Tekst: Leontien Van der Burgh-Laterveer